Görülme sýklýðý yaþla birlikte artan safra kesesi taþlarý, çoðunlukla karýn aðrýsý, bulantý ve kusmayla belirti veriyor. Safra kesesi taþý oluþumunun önüne geçmenin mümkün olmadýðýný belirten BSK Eskiþehir Anadolu Hastanesi Genel Cerrahi Uzmaný Op. Dr. Ýbrahim Cenk Soðukpýnar, "Safra kesesi taþýnýn tek tedavi yöntemi taþýn olduðu safra kesesinin ameliyatla çýkarýlmasýdýr" dedi.
Safra taþlarýnýn çeþitleri oluyor mu?
Evet, safra taþlarý farklýdýr. Hepsi ayný tip deðil. Pigment taþlarý veya kolesterol taþlarý olabiliyor. Ve bunlar bazen sorun oluþturuyor. Bu taþlar gün geçtikçe büyüyor. Üzerindeki çökeltiler ya da safranýn içinde katý hale geçiþ artýyor. Küçük halde baþlýyor, zaman içerisinde gittikçe büyüyor. Bazen de bir tane büyük deðil, birkaç parça halinde oluyor. Hatta küçük küçük yüzlerce taþ bile oluþabiliyor.
Safra kesesi taþý oluþumu yaygýn mý?
Çok yaygýn. Yaþla birlikte artýyor. Bütün ölümlere bakýldýðýnda, yüzde 11-36’sýnda safra kesesi taþýna rastlanýyor. Obezite, gebelik, Crohn hastalýðý gibi durumlar taþ geliþimini artýrýyor. Özellikle kýrmýzý kan kürelerinin dönüþüm hýzýnýn yüksek olduðu kan hastalýðý olan kiþilerde daha sýk görülüyor. Kadýnlarda, erkeklere oranla üç kat daha fazla rastlanýyor.
Böbrek taþlarýyla benzerlikleri var mý?
Böbrek taþlarýyla benzerlik kurmamak lazým. Yani "bol su içerek, ip atlayarak taþý düþürebilirsin" gibi. Aksine biz safra kesesi taþlarýnýn düþmesini istemiyoruz. Çünkü bu taþlarýn düþmesi oldukça riskli. Safra kesesi taþlarýnýn, safra kesesinden ana safra kanalýna düþmesi halinde bu kanalý týkayabiliyor, týkadýklarý zaman da sorun çýkabiliyor. Onun için belirti vermeye baþladýðý zaman mutlaka o safra kesesi taþýna yönelik tedavi uygulamak lazým. Baþka seçeneði yok. Çünkü bir kere oluþtuktan sonra tekrarlama olasýlýðý çok yüksek.
Safra kesesi taþýnýn belirtileri neler?
Safra kesesinde oluþmuþ olan taþlarýn bir kýsmý hiç belirti vermez. Belirti verenlerde en önemli iþaret ise aðrýdýr. Aðrý karnýn sað üst tarafýnda, genellikle þiddetli bir þekilde birkaç saat sürer. Bazen sýrta, sað omuza vurur. Genellikle ani baþlar. Yemeklerle iliþkisi vardýr ve sýklýkla yemek sonrasý ortaya çýkar. Sýklýkla bulantý ve kusma olur. Bu þikayetler kendi kendine ya da ilaç tedavisiyle geçebilir. Aðrý 24 saati geçerse týkanmanýn kalýcý olduðunu düþünmek gerekir. Yani belirtilerden birisi, safra kesesindeki taþýn bir yeri týkayarak geçip gitmesidir. Geçmeyen aðrý, taþýn safra kesesinin giriþ kanalýný týkadýðý anlamýna gelebilir. Taþ, safra kesesi kanalýný týkarsa o zaman akut kolesistit hastalýðý ortaya çýkar. Bu hastalýðýn yüzde 95’i safra kesesi taþýna baðlýdýr. Çok daha düþük oranda tümörlere de baðlý olabilir. Bu hastalar genellikle geçici aðrý ataklarý geçirmiþlerdir. Bu durumda; karnýn sað üst tarafýnda, orta ya da daha þiddetli kalýcý bir aðrý vardýr. Bu aðrý muayenelerde de kendini belli eder. Anlaþýlmasý çok kolaydýr. Bazen aðrý dýþýnda hastanýn hafif ateþi, iþtahsýzlýðý, bulantýsý ve kusmasý vardýr. Hasta hareket ettikçe aðrý artar ve zaman içerisinde þiddetlenir.
Baþka belirtileri var mý?
Safra kesesi taþýnýn bir baþka belirtisi sarýlýktýr. Safra kesesi taþýna baðlý olarak görülen sarýlýk, genellikle taþýn safra kesesinden düþüp ana safra yolunu týkamasýna baðlý olarak, karaciðerden çýkan safranýn baðýrsaða ulaþamamasý ve kanda birikmesi nedeniyle olur. Bunu anlamak çok zor deðildir. Tanýsý kolayca konulur. Genellikle aðrý da eþlik eder bu sarýlýk türüne.
Sarýlýk, taþýn o bölgeyi týkamasýndan birkaç gün sonra ortaya çýkar.
Bir de safra kesesinde taþý olan kiþilerin, yemeklerle iliþkili nedeni belirlenemeyen þikayetleri vardýr. Bu hastalarda; karýnda gaz, yemekten sonra rahatsýzlýk, hafif bulantý, yemek dokunmasý, karýnda þiþlik gibi çok spesifik olmayan þikayetler de sýkça görülür.
Belirti vermeyen safra kesesi taþlarýn tanýsý nasýl konulur?
Bu tür taþlarýn varlýðý genellikle tesadüfen, ultrasonografi ile ortaya çýkar.
Hiçbir þikayete yol açmayan bu taþlarýn alýnmasý gerekir mi?
Bu çok önemli bir sorun. Bunu hastayla tartýþmak gerekir. Sessiz safra kesesi taþlarýnýn yüksek bir ihtimal ile ciddi sorunlara yol açtýðý konusunda bilgi yok. Bu konuda farklý görüþler var. Bunlarýn sorun çýkarma riski birkaç çalýþmaya göre yaklaþýk yýlda yüzde 2. Yani hasta, "Hiçbir þikayetim yok. O yüzden þimdilik orada kalabilirler. Sorun çýkartýrsa aldýrýrým" diyerek ileride oluþabilecek rahatsýzlýklarýn riskini göze alabilir. Bu, bugün için doðru olarak kabul edilebilen týbbi yaklaþýmlardan birisidir. Bir diðer seçenek de taþýn, uygunsuz bir zamanda ciddi bir sorun çýkartabileceði varsayýlarak daha agresif davranýlmasý ve þikayete neden olmasa dahi ameliyatýn gerçekleþtirilmesidir. Bugün için ikisi de doðru bir yaklaþým. Ama özellikle genç insanlarda cerrahi tedavinin biraz daha ön plana çýkmasý gerekir diye düþünüyorum. Burada en önemli nokta, bu bilgi ve risklerin hastayla paylaþýlmasý ve kararýn ortak olarak verilmesi yani karar verme süreçlerine hastanýn da katýlýmýnýn saðlanmasý.
Tedavi yöntemleri nelerdir?
Safra kesesi taþýnýn tek tedavi yöntemi taþýn olduðu safra kesesinin ameliyatla çýkarýlmasýdýr. Geçmiþte ilaçla eritilmesi, böbrek taþlarýna benzer bir takým aletlerle taþlarýn kýrýlmasý gibi yöntemlerle tedavi edilmesi denenmiþ. Ama bunlarýn iþe yaramadýðý anlaþýlmýþ. Çünkü sorun oradaki taþlarýn yok edilmesi deðil. Eðer ana mekanizma ortadan kaldýrýlmazsa taþlar yeniden oluþur. Örneðin, ilaç tedavisiyle taþlarý eritebilirsiniz –ki bu zahmetli bir yöntemdir- ama birkaç hafta sonra ayný yerde yeniden taþ oluþur. Taþlarý kýrdýðýnýz zaman da ayný þey geçerlidir. Hatta kýrýlan taþlar daha büyük sorunlara yol açtýðý için artýk hiç uygulanmýyor. Onun için bu taþlarýn ana safra kanallarýnda deðil de, duraðan safranýn bulunduðu safra kesesinde ortaya çýktýðýný düþünürsek tedavi, taþlarýn oluþtuðu yeri ortadan kaldýrmak olmalýdýr. Ek bir sorun varsa, örneðin taþ, ana safra kanalýnýn alt ucunu týkadýysa o zaman tabii ki ek baþka tedaviler de uygulamak gerekiyor.
Taþýn çýkarýlmayarak uzun süre ihmal edilmesi kansere yol açar mý?
O tartýþma hep vardýr. Ama bugün hala elimizde safra kesesi kanserlerinin taþtan dolayý oluþtuðuna dair bir kanýt yok. Ama þöyle ilginç bir gözlem var; safra kesesi kanseri olan hastalarýn yüzde 90’ýnda safra kesesinde taþ, birlikte görülebiliyor. Ama bir hastanýn safra kesesinde taþ olduðu için kansere yakalandýðý konusunda kesin bir bilgi yok. Safra kesesi kanseri nadir görülür. Kötü tarafý, çok somut belirti vermez ve bu nedenle atlanma riski oldukça yüksektir. Tedavileri de kolay deðildir. Biraz agresif bir kanser türüdür.
Gebelik döneminde oluþtuðunda da hasta ameliyat edilebilir mi?
Gebelik döneminde, safra kesesindeki taþ tesadüfen saptandýysa bu dönemde herhangi bir müdahalede bulunmamak lazým. Ama bir komplikasyona neden olduysa gebelikten baðýmsýz, gebelik var iken de tedavi etmek lazým. Bu ameliyat, gebeliðin son döneminde dahi olsa gerçekleþtirilebilir.
Safra kesesi taþý çocuklarda görülebiliyor mu?
Evet, düþük oranda da olsa küçük çocuklarda dahi görülebilir. Ama bunlarýn altýnda sýklýkla anatomik bozukluk ya da bir kan hastalýðý vardýr. Onlar da, yetiþkinler gibi ameliyat edilmelidir.
Günümüzde ameliyatlar daha çok laparoskopik yöntemlerle mi gerçekleþtiriliyor?
Evet, günümüzde altýn standart, laparoskopi olarak kabul ediliyor. Baþka türlü bir ameliyat yapýlmasý bugünkü bilgilerimiz içerisinde doðru deðildir. Bazen hastalar açýk ameliyatýn daha güvenli olup olmadýðýný soruyorlar. Aksine, laparoskopik yöntem çok daha güvenlidir. Tabii bu iþin eðitimini almýþ, deneyimli hekimlerle yapýldýðý sürece. Laparoskopi, açýk ameliyata göre daha hassas bir yöntemdir. Daha fazla ayrýntý görünür. Ek bir sorun yoksa, açýk safra kesesi ameliyatý yapmamak gerekir.
Etiketler : safra kesesi , taþ , safra kesesi taþýnýn belirtileri , böbrek taþý , gebelik dönemi , çocukta safra kesesi
